بیمه حمل و نقل دریایی (Maritime Insurance) چیست؟

اهمیت بیمه حمل و نقل دریایی

بیمه حمل و نقل دریایی در تجارت بین المللی نقش حیاتی دارد و صادرکنندگان و واردکنندگان غالباً برای تأمین امنیت محموله های خود از آن استفاده می کنند. در بسیاری از موارد، هزینه بیمه بین طرفین تقسیم می شود.

این نوع بیمه علاوه بر تضمین امنیت بارها، به تأمین پوشش قانونی برای جبران خسارات ناشی از حوادث کمک می کند.

شرکت های بیمه مختلف در ایران در این زمینه فعالیت دارند و معمولاً قوانین خود را بر اساس معیارهای بین المللی تنظیم می کنند.

بیشتر مطالعه کنید: حمل و نقل دریایی

بیمه نامه های رایج در حمل و نقل دریایی

بیمه نامه های رایج در حمل و نقل دریایی به چند دسته تقسیم می شوند:

• بیمه نامه شناور: برای مشاغلی که به طور مکرر از حمل و نقل دریایی استفاده می کنند، این بیمه نامه کاربرد دارد و تمام سفرها را تا سقف معینی پوشش می دهد.
• بیمه نامه سفر: تنها برای یک سفر خاص صادر می شود و با اتمام سفر اعتبارش پایان می یابد.
• بیمه نامه زمانی: به مدت مشخصی اعتبار دارد و برای دوره های زمانی معین صادر می شود.
• بیمه نامه مختلط: ترکیبی از بیمه زمانی و سفر است و برای پوشش سفرهای متعدد در یک دوره زمانی کاربرد دارد.

• بیمه نامه اسم دار:بیمه نامه اسم دار یکی از پرطرف دارترین بیمه نامه ها در بین انواع بیمه های دریایی است. نام کشتی در این سند درج می شود.
• بیمه نامه ریسک بندر:گاهی اوقات کشتی ها برای مدتی در بندر می مانند و سفر نمی روند. بیمه نامه ریسک بندر برای زمانی است که کشتی در بندر قرار دارد و ایمنی کشتی را تضمین می کند.
• بیمه نامه ناوگان:اگر یک مالک یا شرکتْ چندین کشتی داشته باشد، می تواند همه آن ها را با هم بیمه کند. به این سیاست بیمه نامه ناوگان گفته می شود. مزیت بیمه نامه ناوگان در این است که کشتی های قدیمی را هم پوشش می دهد.
• بیمه نامه تکی: در بیمه نامه تکی فقط یک کشتی تحت پوشش قرار می گیرد.
• بیمه نامه کلی: در این بیمه نامه، مالک باید حداکثر مبلغ پوشش بیمه را در زمان خرید بیمه پرداخت کند.

در صورتی که تمایل دارید درباره سایر اصطلاحات رایج حمل و  نقل دریایی بیشتر مطالعه بفرمایید: اصطلاحات حمل و نقل دریایی

انواع بیمه حمل و نقل دریایی

در فرآیند بیمه گذاری، خریدار یا فروشنده کالا، بدون توجه به نحوه خرید، می توانند برای محموله بیمه نامه صادر کنند. در بیمه نامه باربری دریایی، بیمه گر به صورت شفاف و دقیق تعهدات خود در قبال کالا و بیمه گذار را مشخص کرده و همچنین به موارد استثنا اشاره می کند.

بیمه حمل و نقل دریایی طیف وسیعی از خطرات را پوشش می دهد، از جمله خسارات ناشی از حوادث دریایی، سرقت و غارت کالا، آتش سوزی، فروپاشی کانتینرها و آسیب به کشتی.

این بیمه نامه به افراد و شرکت ها کمک می کند تا ریسک های مربوط به حمل و نقل کالا را کاهش دهند و در صورت بروز خسارت، از تعهدات مالی سنگین جلوگیری کنند.

1. بیمه از بین رفتن کامل محموله در حمل و نقل دریایی

یکی از مهم ترین انواع بیمه حمل و نقل دریایی، بیمه ای است که از بین رفتن کامل محموله را پوشش می دهد. بر اساس شرایط این بیمه، اگر محموله به طور کامل از بین برود، شرکت بیمه گذار موظف به پرداخت کامل خسارت خواهد بود.

این نوع بیمه معمولاً برای کالاهای خاصی مانند غلات، سیمان و بارهای فله ای استفاده می شود. اگر بخشی از محموله در طی حادثه سالم بماند، آن بخش دیگر تحت پوشش بیمه قرار نمی گیرد.

یکی از نکات کلیدی در این بیمه، شرایط نابودی کالا است که در دو حالت اتفاق می افتد:

1. کالا به دلیل حادثه ای ارزش یا ماهیت خود را از دست می دهد.
2. کالا به دلیل حوادثی مانند واژگونی یا آتش سوزی به طور کامل نابود می شود.

در هر دو حالت، شرکت بیمه گذار موظف است خسارت وارده به محموله را طبق قرارداد بیمه پرداخت کند. این نوع بیمه به عنوان “بیمه تشریفاتی” یا “بیمه گمرکی” نیز شناخته می شود.

دلیل این نامگذاری برمی گردد به تصمیمات هیئت وزیران، که بر اساس آن، کالاهای صادراتی تحت پوشش بیمه قرار می گرفتند. خریداران ملزم بودند بیمه مورد نیاز کالاهای صادراتی را در کشور خود تأمین کنند؛ بنابراین، این نوع بیمه به بیمه گمرکی نیز معروف شد.

2. بیمه اف پی ای (F.P.A) در حمل و نقل دریایی

در بیمه نامه F.P.A، اگر بیمه گذار از شرایط خاص این بیمه استفاده کند، پوشش بیمه شامل خطراتی بیشتر از موارد استاندارد ذکر شده در بیمه نامه خواهد بود.

این انعطاف پذیری به طرفین قرارداد اجازه می دهد تا تعهدات شرکت بیمه را تغییر داده و آنها را کاهش یا افزایش دهند. برای مثال، برخی خسارت های جزئی ممکن است از تعهدات پرداختی شرکت بیمه حذف شوند.

یکی از نکات کلیدی این بیمه نامه مربوط به زمان بارگیری و تخلیه کالا است. به بیان دیگر، کالا از لحظه خروج از انبار مبدا تا زمان تخلیه در مقصد، تحت پوشش بیمه قرار می گیرد. در صورت بروز هرگونه خسارت در این بازه، بیمه گذار می تواند از شرکت بیمه مطالبه خسارت کند.

از ویژگی های دیگر بیمه نامه F.P.A این است که تعهدات کارفرما تنها شامل خسارت های بزرگ می شود و خسارت های جزئی معمولاً تحت پوشش نیستند، مگر آنکه این خسارت ها ناشی از حوادث بزرگی مانند آتش سوزی، غرق شدن، تصادف یا به گل نشستن کشتی باشند.

وب سایت Investopedia نوشته است:

Free of Particular Average (FPA) is most often used in marine insurance, where it is a contract clause that eliminates an insurer’s liability for partial losses. “Average” is associated with losses, and “general average” refers to a loss associated with cargo or the ship itself.

“FPA” مخفف Free of Particular Average معمولاً در بیمه دریایی به کار می‌رود، جایی که به عنوان یک بند قراردادی مسئولیت بیمه‌گر برای جبران خسارات جزئی را حذف می‌کند. واژه “Average” به خسارات اشاره دارد و “General average” به خساراتی مرتبط با بار یا خود کشتی اشاره می‌کند.

3. بیمه نامه دریایی W.A (With Average)

در بیمه نامه های دریایی با شرایط W.A، بیمه گذار علاوه بر پرداخت خسارات عمومی، مسئولیت پرداخت خسارات جزئی یا خصوصی را نیز بر عهده دارد.

در این نوع پوشش بیمه ای، پرداخت خسارت زمانی امکان پذیر است که میزان خسارت از حداقل درصد فرانشیز تعیین شده در بیمه نامه بیشتر باشد.

در بیمه نامه های باربری با شرایط W.A، خساراتی مانند شکست یا ریزش کالا تحت پوشش نیستند، مگر اینکه بیمه گذار با پرداخت حق بیمه اضافی این موارد را بیمه کند.

خسارات جزئی به خساراتی گفته می شود که ممکن است منجر به از بین رفتن یک پالت، بسته، نگله یا بخشی از آنها شود.

در بیمه نامه های تمام خطر، بیمه گر تعهدات زیر را می پذیرد:

• از بین رفتن کامل محموله به دلیل حوادث واقعی یا فرضی
• از بین رفتن بخشی از محموله در صورت تقسیم کالا به قسمت های مختلف و حمل آن در دفعات متعدد، با تأیید بیمه گر
• خسارات ناشی از بارگیری، تخلیه یا جابه جایی کالا بین شناورها که منجر به از بین رفتن یک پالت، نگله یا صندوق می شود.

بیمه دریایی در حمل و نقل کانتینری

حمل و نقل کانتینری یکی از روش های متداول برای جابه جایی کالا از طریق دریا است. در این روش، محموله ها درون کانتینرها قرار داده می شوند و سپس به کمک کشتی ها به مقصد ارسال می گردند.

انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران در این باره نوشته است:

طرح تضمین تعهدات تحویل گیرندگان کانتینر (ثبت نام: طرح بیمه کانتینر) در قبال مالکان کانتینر توسط انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته ایران با همکاری بیمه پاسارگاد و در راستای اجرای مصوبات شورایعالی هماهنگی ترابری کشور با هدف ساده سازی و سهولت در مکانیزم‌های کسب و کاری حوزه دریایی و بندری کشور و با محوریت تشکلی از سال 1394 تدوین و اجرا گردیده است. 

برای محافظت از این محموله ها در مسیر، توجه به برخی نکات بیمه ای ضروری است:

1. بسته بندی استاندارد: بسته بندی صحیح کالا داخل کانتینرها اهمیت بالایی دارد. استفاده از مواد مناسب مانند عایق های ضد رطوبت و حرارت و همچنین ابزارهای محافظتی برای جلوگیری از آسیب های احتمالی بسیار حائز اهمیت است.
2. اطلاعات دقیق بار: پیش از شروع حمل، باید جزئیات دقیقی از کالا و کانتینرها تهیه و ثبت شود. این اطلاعات شامل نام کالا، وزن، اندازه کانتینرها و اطلاعات دیگر است. اسناد حمل و نقل نیز باید کامل و صحیح باشند.
3. بیمه محموله: برای حفاظت در برابر خطرات احتمالی در طول مسیر، پیشنهاد می شود محموله های خود را بیمه کنید. بیمه حمل شامل پوشش هایی از جمله آسیب های ناشی از حوادث، سرقت، آتش سوزی و دیگر مخاطرات است.
4. رعایت قوانین: آگاهی از قوانین بین المللی و محلی مربوط به حمل دریایی و همچنین رعایت مقررات امنیتی پورت ها از اهمیت بسیاری برخوردار است.

خسارات تحت پوشش بیمه حمل و نقل دریایی

بیمه حمل و نقل دریایی معمولاً خساراتی را پوشش می دهد که به دلیل عوامل غیرقابل پیش بینی رخ می دهند. با این حال، برخی خسارات که ناشی از فرسایش طبیعی وسایل حمل و نقل یا کالاها و عیوب ذاتی آنها مانند خوردگی محصولات خشکبار یا زنگ زدگی تیرآهن باشند، از این پوشش مستثنی هستند. به طور کلی، خسارات به دو دسته تقسیم می شوند:

1. خسارات عمدی: این نوع خسارات به منظور حفظ کشتی و جلوگیری از غرق شدن آن عمداً توسط افراد صورت می گیرد. برای مثال، ریختن کالاها به دریا برای کاهش وزن کشتی در شرایط طوفانی از جمله مواردی است که تحت قوانین “Average General” بررسی می شود.

2. خسارات غیرعمدی: این خسارات ناشی از حوادث غیرقابل پیش بینی و تصادفی هستند و شامل موارد زیر می شوند:

• • خسارات دریایی: خطراتی مانند برخورد دو کشتی، غرق شدن یا به گل نشستن کشتی در این دسته قرار می گیرند.
  • خسارات ناشی از آتش سوزی: ممکن است کشتی یا محموله در اثر آتش سوزی آسیب ببینند، یا حتی کالاها در تلاش برای خاموش کردن آتش دچار خسارت شوند.
  • خسارات ناشی از احتراق کالاهای قابل اشتعال یا دزدی دریایی: این موارد شامل سرقت کالا، دستبرد به کشتی یا خسارات ناشی از فعالیت های غیرقانونی مانند دزدی دریایی است.

در نتیجه، بیمه حمل و نقل دریایی فقط خسارات غیرمنتظره و اتفاقی را پوشش می دهد. خسارات ناشی از فرسایش طبیعی، عیوب ذاتی کالا یا فعالیت های عادی مشمول بیمه نیستند.

این تقسیم بندی به بیمه گذاران کمک می کند تا به طور دقیق تری از پوشش بیمه استفاده کنند و از مدیریت بهتر ریسک ها بهره مند شوند.

فرانشیز در بیمه چیست؟

فرانشیز به آن بخشی از خسارت اشاره دارد که بیمه گذار مسئول پرداخت آن است. این مبلغ پیش از آغاز پوشش بیمه توسط شرکت بیمه مشخص می شود و به این معناست که بخشی از خسارت که تحت فرانشیز قرار می گیرد، توسط بیمه پرداخت نخواهد شد.

استثنائات در بیمه های تمام خطر حمل و نقل دریایی

برخی خسارات تحت پوشش بیمه تمام خطر قرار نمی گیرند، از جمله:

• خسارات ناشی از اقدامات عمدی بیمه گذار.
• خسارات ناشی از تأخیر در حمل و نقل.
• خساراتی که به دلیل نقص ذاتی کالا یا اقدامات جانوران موذی رخ دهد.

انواع نابودی کالا در حمل و نقل دریایی

نابودی کالا در حمل دریایی به دو صورت قابل دسته بندی است:

• نابودی کامل فیزیکی: در این حالت، کالا به طور کامل از بین می رود. مانند غرق شدن یا آتش سوزی.
• نابودی فرضی: زمانی که کالا فیزیکی از بین نرفته اما قابلیت استفاده ندارد، مانند برخورد کشتی با صخره و خسارت ناشی از مجاورت با آب.

تفاوت بیمه حمل و نقل دریایی و بیمه باربری دریایی

بیمه حمل و نقل دریایی بیشتر بر پوشش خطرات مرتبط با حمل کالا تمرکز دارد، در حالی که بیمه باربری عمدتاً مسئولیت های ناشی از جابه جایی بار را پوشش می دهد.

بیمه باربری دریایی چیست؟

بیمه باربری دریایی قراردادی است که براساس آن بیمه گر متعهد می شود خسارات وارده به کالای بیمه شده را که در جریان حمل و نقل دریایی به دلیل حوادث دریا رخ داده، با توجه به شرایط و استثنائات بیمه نامه جبران کند.

این تعهدات فقط شامل مواردی است که تلف کالا یا خسارت ناشی از خطرات دریایی یا حوادث وسیله نقلیه باشد. در ایران، شرکت های بیمه معمولاً بیمه نامه های باربری دریایی خود را بر اساس شرایط انستیتوی بیمه گران لندن صادر می کنند.

این نشان دهنده پذیرش مقررات یکنواخت بازارهای بیمه جهانی توسط صنعت بیمه کشور است و به تسهیل معاملات اتکایی در این حوزه کمک می کند.

حجم واردات و صادرات کالا، چه قبل و چه بعد از انقلاب، اهمیت استراتژیک بیمه های حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی را برجسته می کند.

کالاهای خریداری شده، بدون توجه به نحوه خرید، توسط خریدار یا فروشنده بیمه می شوند. در بیمه نامه باربری دریایی، بیمه گر به صورت شفاف تعهدات خود در قبال بیمه گذار و موارد استثنا را مشخص می کند.

بیمه نامه های باربری دریایی را می توان بر اساس نوع بیمه نامه و نوع کالای حمل شده به چهار دسته اصلی تقسیم کرد.

همچنین، باید توجه داشت که بیمه بدنه کشتی، خسارات همگانی، هزینه های نجات، عدم تحویل کالا و خطرات جنگ نیز در دسته بندی بیمه های دریایی قرار می گیرند.

عوامل تعیین کننده قیمت بیمه حمل و نقل دریایی

قیمت بیمه حمل ونقل دریایی بر اساس نوع کالا، مسیر، تاریخ بیمه نامه، ریسک های محیطی و مدت بیمه نامه تعیین می شود.

عوامل رد درخواست بیمه حمل و نقل دریایی

از جمله دلایلی که ممکن است باعث رد شدن درخواست بیمه شوند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. عدم ارائه اطلاعات دقیق و کامل
2. تطابق نداشتن شرایط بیمه با واقعیت های حمل ونقل
3. عدم پرداخت به موقع حق بیمه